Obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z toczącym się w ich państwie konfliktem zbrojnym, zostali objęci szczególnymi zasadami, ułatwiającymi legalizację ich pobytu oraz podjęcie zatrudnienia. Ułatwienia te wprowadza ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
Zatrudnianie Ukraińców ze znacznymi ułatwieniami – wystarczy powiadomienie
Pracodawcy, którzy chcą zatrudnić w swoich firmach obywateli Ukrainy, obecnie mogą dokonać tego, zgodnie z art. 22 ww. ustawy, wyłącznie na podstawie bezpłatnego powiadomienia właściwego ze względu na swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania powiatowego urzędu pracy, a więc bez potrzeby ubiegania się o zezwolenie na pracę lub oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi. Na dokonanie takiego zgłoszenia podmiot powierzający pracę ma 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy. Powiadomienie przesyła się elektronicznie, poprzez portal www.praca.gov.pl (zakładka „Zatrudnianie cudzoziemców”).
W powiadomieniu podmiot powierzający pracę ma obowiązek przekazać w szczególności: informacje dotyczące swojej firmy (m.in. imię, nazwisko, adres siedziby, numer telefonu, numer NIP i REGON, symbol PKD), dane osobowe obywatela Ukrainy, rodzaj zawieranej umowy, stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy, miejsce wykonywanej pracy, miesięczną lub godzinową stawkę wynagrodzenia, wymiar czasu pracy lub liczbę godzin pracy w tygodniu lub w miesiącu.
Pracodawca jest zobowiązany zatrudnić obywatela Ukrainy zgodnie z warunkami przedstawionymi w powiadomieniu. Jeżeli ulegną one zmianie, w szczególności w odniesieniu do wymiaru czasu pracy lub zajmowanego stanowiska, powinien on dokonać nowego powiadomienia.
Na podstawie tej procedury można zatrudnić obywateli Ukrainy, którzy:
1) korzystają w Polsce z ochrony czasowej na mocy ww. ustawy, a więc przybyli legalnie na terytorium RP w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. i deklarują zamiar pozostania w kraju – ich pobyt uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 r. (bez względu na faktyczną datę przekroczenia granicy), a więc do 23 sierpnia 2023 r.
*Przez obywatela Ukrainy należy rozumieć także nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela Ukrainy, o ile przybył on na terytorium RP z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa i nie jest obywatelem polskim ani obywatelem innego niż Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
2) przebywają legalnie w Polsce na podstawie ważnego tytułu pobytowego, takiego jak zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt czasowy (dotyczy to zatem każdego, legalnie przebywającego w RP obywatela Ukrainy).
Obowiązek powiadamiania właściwego, powiatowego urzędu pracy nie odnosi się natomiast do przypadków, gdy obywatel Ukrainy wykonuje w Polsce pracę zgodnie z przepisami art. 87 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a więc należy do grupy cudzoziemców zwolnionych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.
Jeżeli podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi nie dopełnił obowiązku powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy, to względem takiego cudzoziemca nie będzie stosować się art. 120 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, który przewiduje karę grzywny dla cudzoziemców nielegalnie wykonujących pracę.
Brak możliwości zatrudnienia obywatela Ukrainy w innej procedurze
Obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z konfliktem zbrojnym w swoim kraju i których pobyt uznaje się za legalny przez 18 miesięcy, na podstawie art. 2 ust. 1 ww. ustawy, można zatrudnić tylko na podstawie powiadomienia o podjęciu pracy właściwego powiatowego urzędu pracy. Pracodawca nie ma tym samym możliwości, aby zastosować tu inne, przewidziane dla cudzoziemców z państw trzecich procedury, takie jak zatrudnienie na podstawie zezwolenia na pracę lub oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy.
Potwierdzenie legalności wjazdu do Polski
Podstawą do legalnego przebywania w Polsce jest widniejący w paszporcie lub innym dokumencie podróży stempel wraz z datą, który potwierdza, że przekroczenie granicy nastąpiło legalnie. Stempel ten umieszcza polska Straż Graniczna.
Gdyby jednak zdarzyło się, że wjazd obywatela Ukrainy na terytorium RP nie został zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej podczas kontroli granicznej lub nastąpił przez granicę, na której nie jest prowadzona kontrola, Komendant Główny Straży Granicznej rejestruje pobyt obywatela Ukrainy w Polsce, na jego wniosek. Można złożyć go (osobiście) w dowolnym organie wykonawczym gminy, w terminie 30 dni od dnia przybycia na terytorium RP. Wniosek ten jest podstawą do nadania obywatelowi Ukrainy numeru PESEL, a tym samym zarejestrowania i legalizacji jego pobytu w Polsce.
Utrata prawa do legalnego pobytu po wyjeździe z Polski
Należy pamiętać, że na podstawie art. 11 ww. ustawy, obywatel Ukrainy, który wyjedzie z terytorium RP na okres powyżej 30 dni, zostanie pozbawiony prawa do legalnego pobytu. Przepis ten nie znajdzie jednak zastosowania względem osób skierowanych do pracy lub usług poza granicami RP przez polskich pracodawców.
Utrata prawa do legalnego pobytu nastąpi także wtedy, gdy obywatel Ukrainy będzie korzystał z ochrony czasowej na terenie innego niż Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej, przyznanej z powodu działań wojennych prowadzonych na terytorium Ukrainy.
Obywatele Ukrainy również z możliwością prowadzenia własnej działalności gospodarczej
Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa poza ułatwieniami związanymi z legalizacją pobytu i możliwością zatrudnienia przyznaje również Ukraińcom prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium RP na takich samych zasadach jak obywatele polscy, jedynie pod warunkiem uzyskania przez nich numeru PESEL. Na takich zasadach swój biznes mogą otworzyć obywatele Ukrainy, których pobyt uznaje się w Polsce za legalny na podstawie tej ustawy lub ustawy o cudzoziemcach.
